Witold Kulesza
Sądy doraźne (Standgerichte) i sądy specjalne (Sondergerichte) w kraju Warty, w świetle procesu Arthura Greisera przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Poznaniu (21czerwca - 9 lipca 1946 r.)
środa, 24 marca 2021, godz. 17:00
Spotkanie odbędzie się na platformie ZOOM. Link do spotkania można uzyskać po uprzednim mailu na adres:
- Diese E-Mail-Adresse ist gegen Spambots geschützt! JavaScript muss aktiviert werden, damit sie angezeigt werden kann.
Problem zbrodni sądowych i stosowania przez sędziów III Rzeszy prawa karnego jako instrumentu prześladowań, dyskryminacji i eksterminacji stanowiły istotny element powojennych rozliczeń zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości, popełnionych w latach II wojny światowej przez funkcjonariuszy Rzeszy Niemieckiej. Znalazł się on w centrum norymberskiego procesu prawników przed amerykańskim trybunałem wojskowym w 1947 roku i pojawia się przy lekturze akt procesu Arthura Greisera przed Najwyższym Trybunałem Wojskowym w Poznaniu (21czerwca - 9 lipca 1946 r.).
Wyrok ogłoszony w czternastym dniu procesu – 9 lipca 1946 r. stanowił, że Trybunał „…rozpoznał i ocenił ujawnione w toku rozprawy dowody według grup zarzutów, określonych kolejno w uzasadnieniu aktu oskarżenia, a więc szereg ujawnionych i załączonych do sprawy dokumentów oraz badanych świadków udowodnił w pełni wskazane zarzuty, a mianowicie: (…) IX. Egzekucje i sądy doraźne (wyroków tych sądów skazujących na śmierć Polaków z błahych powodów, albo i zgoła bez powodu, oskarżony Greiser niemal nigdy nie łagodził.”
Generalna linia obrony Greisera opierała się na zaprzeczaniu swej wiedzy o egzekucjach i negowaniu roli we wprowadzeniu sądów doraźnych. „Sądy” doraźne policji wydawały decyzje o karaniu śmiercią lub obozem koncentracyjnym bez zachowania choćby pozorów postępowania prawnego. Jako dowody winy Arthura Greisera przedstawiło jego pismo z 22 lipca 1941 r. o upoważnieniu ze strony Adolfa Hitlera do wprowadzenia takich sądów w Kraju Warty oraz zarządzenie o ich ustanowieniu z 3 sierpnia 1942 r. Oskarżony utrzymywał, że sądy takie nie zostały przezeń powołane, a jego zarządzenie było tylko „kartką papieru”. Rekonstrukcja postaci zbrodni przeciwko ludzkości dokonywanych z udziałem oskarżonego Arthura Greisera wymaga rozróżnienia sądów doraźnych i sądów specjalnych.
Sądy specjalne, wprowadzone jesienią 1939 r. w okupowanej Polsce, orzekały w składzie trzech sędziów zawodowych w jednoinstancyjnym postępowaniu karząc śmiercią lub obozem karnym, nadając swym orzeczeniom formę wyroków. Działalność sądów specjalnych, których wyroki śmierci zatwierdzał Greiser nie była przedmiotem postępowania dowodowego, dlatego wydaje się współcześnie uzasadnione przedstawienie niektórych z nich. Greiser powoływał bowiem na swą obronę, że ułaskawiał skazanych, co wymaga skonfrontowania z konkretnymi przypadkami skazań na karę śmierci. Zarówno sądy doraźne jak i specjalne były od początku okupacji narzędziami eksterminacji i terroryzowania ludności rządzonego przez Arthura Greisera Kraju Warty.
W wykładzie przybliżony zostanie problem zbrodni sądowych oraz działalność sądów doraźnych i sądów specjalnych w Kraju Warty na podstawie akt procesu Arthura Greisera przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Omówione zostanie także znaczenie samego procesu Arthura Greisera, uznawanego za prekursorski ze względu na zastosowanie po raz pierwszy w historii pojęcia „ludobójstwa” na określenie zarzucanych oskarżonemu zbrodni. Bezprecedensowe były także rozumowanie i argumenty prokuratorów i sędziów w tym procesie a, wyprzedzające uzasadnienie wyroku z 4 grudnia 1947 r. w norymberskim procesie prawników, w odniesieniu do sędziego sądu specjalnego (Rothaug): „Istotą skierowanego przeciwko niemu aktu oskarżenia jest to, że brał on udział w narodowym programie prześladowań. (…) Wziął przez to udział w ludobójstwie.”
W. Kulesza, Crimen laesae iustitiae, Odpowiedzialność sędziów i prokuratorów za zbrodnie sądowe według prawa norymberskiego, niemieckiego, austriackiego i polskiego, Łódź 2013
Prof. dr hab. Witold Kulesza od ukończenia studiów w 1973 r. w Uniwersytecie Łódzkim pracuje w Katedrze Prawa Karnego tej uczelni, w której przeszedł wszystkie etapy naukowej kariery. Współpracował społecznie z Komisją Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi, w latach 2000-2006 kierował Główną Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowo Polskiemu w Warszawie.
Główne obszary badawcze:
- prawnokarna ochrona czci i godności człowieka;
- pojęcie wolności człowieka do manifestowania swych przekonań i obrony zbiorowych interesów;
- zbrodnie systemów totalitarnych oraz odpowiedzialność karna sprawców za ich popełnienie, w świetle zasad państwa prawnego.
Życiorys naukowy i dorobek vide: Pro dignitate legis et maiestate iustitiae. Księga Jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Witolda Kuleszy, pod redakcją Agnieszki Liszewskiej i Jana Kuleszy, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2020, s. 11-41, s. 11-30.
https://www.wpia.uni.lodz.pl/struktura/pracownicy/witold-kulesza.html
Organizatorzy:
CSNE im. Willy Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego,
Pracownia Badań: Sprawiedliwość Okresu Przejściowego
Opracowanie merytoryczne: dr Dominika Uczkiewicz