WBZ

Właśnie ukazała się w Niemczech książka pt. „Unterwegs zum Nachbarn. Deutsch-polnische Filmbegegnungen” pod redakcją Brigitte Braun, Andrzeja Dębskiego i Andrzeja Gwoździa.

Pozycja wyszła w prestiżowej serii „Filmgeschichte International” wydawanej przez Cinématèque de la Ville de Luxembourg i Wissenschaftlicher Verlag Trier (tom 23). Jest ona plonem międzynarodowej konferencji zorganizowanej w Centrum W. Brandta w listopadzie 2011 roku w ramach projektu „Kino polskie i niemieckie na pograniczu kultur”, finansowanego przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki. Polskojęzyczny tom ukazał się w 2013 roku w serii „Niemcy – Media – Kultura” pt. „W drodze do sąsiada. Polsko-niemieckie spotkania filmowe” (red. Andrzej Dębski, Andrzej Gwóźdź, wydawnictwo ATUT).

U źródeł zorganizowania konferencji tkwiło przekonanie, że ostatnie dwudziestolecie przyniosło intensyfikację relacji polsko-niemieckich i pogłębienie wzajemnej wiedzy o sobie. Na przemiany te reagował także film, co, zwłaszcza po stronie niemieckiej, znalazło wyraz w dostrzeżeniu pewnego uroku polskości, ale też skutkowało wspólnymi i coraz liczniejszymi koprodukcjami. Przed przełomem 1989/1990 wzajemny stosunek obu kinematografii był zgoła odmienny – np. w kinie polskim dominował wizerunek „złego Niemca”, w kinie niemieckim temat polski eksploatowany był rzadko. Ale i wówczas powstawały inicjatywy świadczące o wzajemnym zainteresowaniu Polaków i Niemców. Można o nich mówić także w odniesieniu do okresów wcześniejszych, nie wyłączając I wojny światowej czy lat 30. XX wieku.

Obie publikacje przybliżają Polakom i Niemcom różnorakie aspekty spotkań polsko-niemieckich na przestrzeni stulecia, dla których wspólnym mianownikiem jest film i kontekst okołofilmowy, a więc historyczny, społeczno-kulturowy, polityczny. Tym samym lokują się „w drodze do sąsiada”, jego poznania i rozumienia, kontynuując tematykę zapoczątkowaną przez publikacje pod red. Konrada Klejsy i Schammy Schahadat pt. „Deutschland und Polen. Filmische Grenzen und Nachbarschaften” (Schüren-Verlag, Marburg 2011) oraz „Polska i Niemcy. Filmowe granice i sąsiedztwa” (wydawnictwo ATUT, seria „Niemcy – Media – Kultura”, Wrocław 2012).

Spis treści publikacji zawiera załącznik - do pobrania tutaj.

To już szesnasty tom cyklu wydawniczego Polonica Leguntur. Tym razem pozycja, którą stworzył Andreas Lawaty.

Recenzja autorstwa Huberta Orłowskiego:

Mistrza Lawaty’ego narracja nie tylko historyczna

Kolejny tom jakże inspirującej serii wydawniczej Polonica leguntur oferuje na  sześciuset stronach poważną część dorobku Andreasa Lawaty’ego: niemieckiego historyka, badacza literatury oraz antropologa kulturowego w jednym. Znakomita większość studiów powstała w ostatnich dwudziestu latach. Wskazanie na źródła pierwszych publikacji pozwala śledzić (nie tylko) badawczą empatię Lawaty’ego; ukazywały się bowiem w periodykach i tomach zbiorowych w periodykach i wydawnictwach zbiorowych niemieckich i polskich. Większość tekstów spolszczył Jacek Dąbrowski. Z empatią. Kilkanaście studiów ukazało się już wcześniej po polsku w wersji oryginalnej. Niejeden polski autor mógłby pozazdrościć autorowi suwerennego władania precyzyjną polszczyzną.

Jeśli dodać, że Lawaty jest równie skutecznym menedżerem w obszarze badań naukowych, w tym bibliograficznych, wydawcą i redaktorem tuzinów edycji o dziejach styku niemiecko-polskiego, i nie tylko, to nie będzie przesadą pytanie, skąd czerpie intelektualną energię oraz czas, niezbędny w celu ogarnięcia tak rozległego obszaru eksploracji badawczej i organizacyjno-sprawczej. Odpowiedź na pytanie o jego fascynację badawczą jak i o etos obowiązku „wobec…” zawiera się w sparafrazowanym tytule powieści Goethego „Andreasa Mistrza lata nauki”. 

Sam autor pisze o swym życiu we „Wstępie” do tomu. Do szesnastego roku życia mieszkał i wychowywał się w Bytomiu i w Podkowie Leśnej pod Warszawą, w rodzinie pastora. Wyemigrował z rodziną do Stanów Zjednoczonych; tam uczył się języka angielskiego. Niemieckiego uczył się w Republice Federalnej, po trzyletnim pobycie w Stanach. Protestantyzm oraz doświadczanie trzech kultur i mentalności narodowych współkształtowały jego mentalność, etykę zawodową oraz osobistą. W tym „trójkącie” doświadczeń, przede wszystkim jednak w polu niemiecko-polskiego „iskrzenia (się)” intelektualnego i kulturowego, rodził się jego etos: człowieczy i zawodowy. Sam autor skłania się do takiej opcji. Pisze we „Wstępie”: „potrzeba by obcego spojrzenia z zewnątrz, aby ustalić, jaki wpływ miały moja biografia, ideowo przecież nie neutralna, bo motywowana potrzebą nawiązania dialogu, i praca zawodowa na moje podejście do tematów, którymi się tutaj zajmuję – ale na pewno wpływ taki istniał.”

 Nie znam drugiego człowieka o porównywalnym dorobku, również w odniesieniu do kapitału kulturowego i symbolicznego, którego habitus bliski by był skromności Lawaty’ego, definiowanej według maksymy „Być ponad pozorem” („Mehr sein als scheinen”). Ocenie takiej właśnie postawy Andreasa Lawaty’ego dałem wyraz przed laty (2001), charakteryzując na łamach „Borussii” jego wielkie czterotomowe dzieło „Niemiecko-polskie relacje w historii i współczesności (1900-1995)”, opracowaną iście po benedyktyńsku z zespołem Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika bibliografię. Na ponad czterech tysiącach stron dzieło to zawiera ponad pięćdziesiąt trzy tysiące jednostek bibliograficznych; znacząca ich część została zwięźle skomentowana!)

Wspominam o tym wybitnym dziele, ponieważ jego narracja (tak: narracja!) pozwala głębiej wniknąć w Lawaty’ego swoistą antropologię wzajemnych oddziaływań niemiecko-polskich (w rozumieniu Roberta Traby i Michaela G. Müllera). Za ogromem jego dokonań kryją się: empatia moralna wobec dziejów wzajemnych oddziaływań, znakomite opanowanie warsztatu badawczego, oraz perspektywa, a właściwie wizja nowego dyskursu dla tej szczególnej przestrzeni kulturowej. Wymienione cechy warsztatu niemieckiego uczonego oraz jego habitus dadzą się bez trudu odnaleźć w tomie „Intelektualne wizje i rewizje”. Otwierające tom, a właściwie koncepcyjnie zwarte dzieło zdania, wykreślają dość precyzyjnie zamierzony i realizowany przez autora dyskurs: „Polityka, ekonomia i ideologia tworzą trójkąt, w którym najczęściej umieszcza się performatywną rzeczywistość sto­sunków międzynarodowych. Tej przetwórni interesów i temu epicentrum mocy towarzyszy w historii oczywiście jeszcze przemoc w formie konfliktów militarnych oraz niemoc w for­mie stosunków kulturalnych i intelektualnych. Jeżeli tak spoj­rzeć na historię stosunków polsko-niemieckich w okresie ostat­nich ponad dwu stuleci, to pomieszczone w tym tomie teksty podejmują głównie wątek ich niemocy.” Ostatnie zdanie zwornikowe, ostatnie słowo, zdradzają trzeźwą, acz mało optymistyczną perspektywę autora. Przemyślenia Andreasa Lawaty’ego oferują w sposób zapewne niezamierzony dwoiste spojrzenie: na postaci, zjawiska oraz procesy in statu nascendi, oraz jako narrację ex post według benjaminowskiego „anioła historii”. 

Takie rozumienie przesłania wynika również ze struktury tomu, na który składają się cztery części o nierównej objętości oraz nierównej ważkości poznawczej. Część pierwsza i najważniejsza pt. „Wiek ‘rozumny’ i wiek ‘piękny’”, wypełniająca nieledwie połowę tomu, stanowi – najogólniej rzecz pojmując – próbę zrozumienia „długiego wieku XIX” (wraz z jego przedsionkiem czyli epoką oświecenia) w perspektywie relacji niemiecko-polskich. Nie pomylę się twierdząc, iż jest to kontynuacja wcześniejszych zainteresowań autora z obszaru prusko-polskich relacji. Trzy – dla relacji polsko-niemieckich/pruskich – potężne stulecia (XVIII-XX) stanowią domenę tej części oraz kluczową narrację w badaniach Lawaty’ego. Zwraca uwagę panoramiczne ujęcie „kwestii polskiej”: w oświeceniu, w romantyzmie oraz pozytywizmie, z tym że ta panoramiczność i głębia prawie zawsze odwołują się do wielkich aktorów i świadków danych epok, choćby Seumego, Prusa, Fontanego. Esej o „Polsce i Europie w dobie oświecenia” polecam gorąco wszystkim domorosłym politykom, śniącym na jawie „opowieści o przedmurzu”. Lawaty „punktuje” społeczeństwo szlacheckie; było wprawdzie „ucieleśnieniem państwa, ale ­­­zapętliło się w logice bezsilności”. W studium o niemieckim pisarzu Seume na służbie Rosji wątek słabości wewnętrznej państwa oraz brak „porządku” stanowią przejmujący motyw przewodni spojrzenia na Rzeczypospolitą w upadku i w rozpadzie. „Teologię polityczną romantyzmu” dedykuję tym, którym marzą się rządy rodem z romantyzmu politycznego; z „’logiki romantycznej’ – dedukuje autor – można było wyprowadzać nader od­mienne wnioski”. No właśnie.

Wiekowi XX, czasom „antynomii i dialogu”, poświęcone zostały studia części drugiej. Perspektywa porównawcza stanowi tu narrację wiodącą. Funkcja przebiegu i rezultatów I wojny światowej dla tożsamości Niemiec i Polski, miejsce Józefa Wittlina i Andrzeja Brauna w polsko-niemieckich kontaktach kulturowych, czy wreszcie Józefa Mackiewicza i historyka Gottholda Rhodego rola w ofercie wzajemnych wyobrażeń, to wątki główne tej części. Studium o Wittlinie z pozoru tylko dotyczy tytułowej postaci. W refleksji pojawia się kilku dalszych ważkich aktorów polskiej, austriackiej i niemieckiej sceny literackiej. W kolejnych studiach Andreas Lawaty odczytuje sens powojennych podróży literatów polskich do Niemiec, problematyzuje tzw. stosunki kulturalne oraz przepytuje niemiecką „Zeitgeschichte” w kwestii relacjonalnego ujmowania spraw polskich. W tej części Andreas Lawaty zdradza – jak sądzę – swoją szczególną empatię dla „ludzi pogranicza”, dla twórców o „przetrąconej” tożsamości kulturowej, narodowej. Z oddali dochodzi echo własnych przejść oraz rozterek. Stąd też teksty o Braunie i „lodzermenschach” czytam poprzez soczewkę biografii autora; wszak nieprzypadkowo pozwolił czytelnikom „Intelektualnych wizji” do niej zajrzeć we „Wstępie” .

„Nadzieje i wątpliwości” – tak brzmi tytuł części przedostatniej. Lawaty wciela się tu po trosze w publicystę, polemistę. Zastanawia się nad polską refleksją nad (jednoczącymi się) Niemcami, nad rozumieniem historycznie kluczowych terminów jak germanizacja i polonizacja. Nawiązuje refleksją semantyczną do takich kategorii jak naród, społeczeństwa i cywilizacji, a więc również do swojej wielkiej „Bibliografii”. I jak zawsze: z wielką to czyni skromnością. 

W części ostatniej kłania się Lawaty wielkim postaciom, jakie dane mu było spotkać na swej drodze życiowej i intelektualnej: swemu nauczycielowi akademickiemu i mentorowi profesorowi Klausowi Zernackowi, oraz Karlowi Dedeciusowi, dyrektorowi w Niemieckim Instytucie Polskim w Darmstadt, tłumaczowi i orędownikowi literatury polskiej w krajach niemieckiego obszaru językowego. To nie są jednak portrety z laurką, jeno intelektualne profile kluczowych aktorów sceny zbliżeń polsko-niemieckich. Jako że autor współpracował z nimi przez wiele długich lat, czytelnik ma sposobność poznania ich motywacje, pasje, wątpliwości. 

Sądzę, że podstawowa zasługa Andreasa Lawaty’ego w badaniach nad polsko-niemieckimi relacjami na przestrzeni dziejów bierze się z empatycznego pochylenia się nad rolą oraz funkcją sąsiedztwa dwu historycznych narodów. Cenię zwłaszcza jego „subiektywny i oso­bisty charakter ,wizji’ o proweniencji intelektualnej”. Stąd moja serdeczna prośba do autora: Proszę o domknięcie swego bodaj najważniejszego, a z zamysłu mi znanego dzieła: o prusko-polskich „powinowactwach z (nie)wyboru”. Jestem przekonany, że będzie to proza fascynująca, i równie „gęsta” co narracja tu przedstawiona.

Hubert Orłowski

Prof. Dr. habil. Jürgen Joachimsthaler - "Pain and Ecstasy. Bodily images in the literary discourse between East- and West-Germany"

In their literary works, West- and East-German authors often made use of physical pictures during the times of political separation, the “Turn” and the time since – this extends to erotic, cruel, desolate or euphoric love stories in which people from both parts come together (or not), illustrated through sometimes drastic metaphors from the physical field (The famous quote “Now what belongs together will grow together” is also influenced by that). I want to structure the research of the linguistic usage into two levels: 1. In which way does it fit with varying beliefs in West- and East-Germany regarding physics, sexuality etc. and 2. Which political and social experiences and realities are combined to a plausible (not necessarily right) picture?

Prof. Dr. Jürgen Joachimsthaler is chair for recent and newest German literature and theory of literature at the Philipps-University Marburg, as well as Adjunct Professor at the Dalhousie University (Halifax / Canada). His research focuses among other things on German and central European literature between the 18^th and 21^st century.

21.05.2015 (Thursday), 17:00h

Willy Brandt Centre for German and European Studies, Strażnicza 1-3, Wrocław

Lecture in German

Download poster here

Z inicjatywy dr Elżbiety Opiłowskiej, Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta UWr oraz Instytut Socjologii UWr utworzyły w Uniwersytecie Wrocławskim  Ośrodek Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza (OBROP). 

Celem OBROP jest rozwój interdyscyplinarnych studiów regionalnych i obszarów pogranicza oraz wzmocnienie badań stosowanych w UWr poprzez współpracę z agendami rządowymi oraz organizacjami pozarządowymi. Ośrodek kontynuuje tym samym długoletnią tradycję wrocławskich socjologicznych studiów pogranicza. Historia Dolnego Śląska oraz bliskość trójnarodowego obszaru granicznego (Polska-Czechy-Niemcy) czynią Wrocław idealnym miejscem na siedzibę wyspecjalizowanego ośrodka, zajmującego się problematyką regionalną, granicami i pograniczami. Ponadto, w odróżnieniu od innych krajów europejskich, gdzie tego typu ośrodki działają od wielu lat, polskie badania dotyczące granic i pograniczy są rozproszone i w niewielkim stopniu dostrzegane w międzynarodowym środowisku naukowym. Dlatego też zadaniem OBROP jest rozwój projektów badawczych, wydawniczych i konferencyjnych oraz inicjowanie i koordynowanie współpracy z polskimi i zagranicznymi instytucjami naukowymi, samorządowymi i pozarządowymi w zakresie ww. problematyki.

Zespół OBROP tworzą pracownicy naukowi Centrum im. W. Brandta i Instytutu Socjologii, a kierownikiem ośrodka jest dr Elżbieta Opiłowska. Projekt otrzymał dofinansowanie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 

Kontakt: 

dr Elżbieta Opiłowska

Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy'ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego

Katedra Nauk Społecznych i Ekonomii

ul. Strażnicza 1-3

PL-50-206 Wrocław

Tel. 48-71-375 95 17

E-Mail:  This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it

Uniwersytet Wrocławski ogłasza konkurs na stanowisko kustosza bibliotecznego w Bibliotece Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. W. Brandta

Główne obowiązki:

• udostępnianie zbiorów bibliotecznych na miejscu i wypożyczanie na zewnątrz czytelnikom,
• prowadzenie dokumentacji bibliotecznej, prowadzenie różnorodnych form upowszechniania czytelnictwa - promocje książek, spotkania, pogadanki, akcje plenerowe, itp.; wypożyczenia elektroniczne, współpraca środowiskowa (współpraca z innymi bibliotekami uniwersyteckimi, stowarzyszeniami itp.),
• wyszukiwanie i zakup nowych pozycji do Biblioteki,
• indywidualne doradztwo z zakresu doboru literatury,
• inne prace wynikające z zakresu działalności Biblioteki.

Wymagania konieczne:

• wykształcenie wyższe magisterskie,
• staż pracy: co najmniej 10 lat w bibliotece naukowej,
• dobra znajomość obsługi komputera oraz urządzeń biurowych, znajomość obsługi systemów bibliotecznych (Koha, Sowa etc.),
• gotowość do samodzielnego kierowanie biblioteką,
• znajomość języka niemieckiego i/ lub angielskiego – jako dodatkowy atut.

Wymagania pożądane:

• dyspozycyjność, operatywność, kreatywność, odpowiedzialność, zdolność i otwartość na komunikowanie się w grupie pracowniczej i poza nią,
• umiejętność szybkiego i samodzielnego  podejmowania decyzji,
• wysoka kultura osobista, zaangażowanie w rozwój biblioteki i godne jej reprezentowanie,
• umiejętność pozyskiwania finansowych środków zewnętrznych,
• umiejętności organizacyjne w zakresie promocji czytelnictwa.

Zainteresowane osoby prosimy o przysłanie CV, listu motywacyjnego do dnia 11 maja 2015r. na adres:  This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it

Prosimy o zamieszczenie adnotacji: „Kustosz biblioteczny w CSNE”.

Zastrzegamy sobie prawo udzielania odpowiedzi tylko wybranym kandydatom. Nadesłanych dokumentów nie zwracamy.

Prosimy o umieszczenie w liście motywacyjnym następującego sformułowania:

„Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zawartych w mojej ofercie pracy dla potrzeb niezbędnych do realizacji procesu rekrutacji (zgodnie z Ustawą z dnia 29.08.1997 roku o Ochronie Danych Osobowych; tekst jednolity: Dz. U. z 2002r. Nr 101, poz. 926 ze zm.”.